Bạn có từng thắc mắc về sự tồn tại của hai hệ thống lịch song song tại Việt Nam: lịch dương và lịch âm? Bạn đã bao giờ tò mò về ý nghĩa và nguồn gốc của những ngày lễ Tết, giỗ tổ, rằm tháng Bảy,… trong văn hóa Việt? Nếu vậy, bài viết này chính là dành cho bạn!

Hãy cùng dạo bước ngược dòng thời gian, khám phá những bí ẩn ẩn chứa trong từng trang sử vàng son của dân tộc, nơi ta sẽ được đắm chìm trong thế giới huyền ảo của Âm lịch Việt Nam và tìm hiểu về những ngày lễ truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam với INTK trong bài viết này nhé.

1. Âm lịch Việt Nam

Âm lịch Việt Nam, hay còn gọi là Âm lịch, là hệ thống lịch dựa trên chu kỳ của Mặt Trăng quay quanh Trái Đất. Chu kỳ này được gọi là “tháng âm”, bao gồm khoảng 29,53 ngày. Một năm Âm lịch bao gồm 12 tháng, trung bình dài 354,37 ngày, ngắn hơn so với năm dương lịch khoảng 11 ngày.

Mỗi tháng Âm lịch có thể có 29 hoặc 30 ngày. Tháng có 29 ngày được gọi là tháng thiếu. Tháng có 30 ngày được gọi là tháng đủ. Một năm Âm lịch bao gồm 12 tháng, được chia thành 3 mùa: mùa xuân (từ tháng 1 đến tháng 3), mùa hạ (từ tháng 4 đến tháng 6), mùa thu (từ tháng 7 đến tháng 9) và mùa đông (từ tháng 10 đến tháng 12).

Cùng tìm hiểu về âm lịch Việt Nam

Để điều chỉnh sự chênh lệch giữa Âm lịch và dương lịch, người ta thêm vào một tháng nhuận vào năm Âm lịch. Tháng nhuận được intercalate (thêm vào) sau tháng 6 hoặc tháng 9.

Năm Âm lịch được tính dựa trên hai chu kỳ: chu kỳ Can Chi (gồm 10 chữ Can kết hợp với 12 chữ Chi tạo thành 60 cặp Can Chi, lặp đi lặp lại theo chu kỳ) và chu kỳ 19 năm (còn gọi là chu kỳ Mặt Trăng, được tính từ mùng 1 tháng Giêng đến mùng 1 tháng Giêng năm sau. Mỗi năm trong chu kỳ này được gọi bằng một tên gọi khác nhau: Năm Tý, Năm Sửu, Năm Dần,…). Ví dụ, năm 2024 dương lịch tương ứng với năm Giáp Thìn Âm lịch.

Khám phá ngay: Dương lịch, âm lịch và mối tương quan của 2 loại lịch

2. Tổng hợp những ngày lễ theo âm lịch Việt Nam

Cũng giống như dương lịch thì âm lịch cũng sẽ có một số những ngày lễ quan trọng, dưới đây là tổng hợp những ngày lễ theo âm lịch Việt Nam mà đến ngày nay vẫn còn được duy trì.

2.1. Tết Nguyên Đán (Mùng 1 tháng Giêng)

Ý nghĩa:

Tết Nguyên Đán là ngày lễ lớn nhất trong năm, đánh dấu sự khởi đầu của một năm mới, là dịp để mọi người sum vầy bên gia đình, quây quần bên mâm cỗ, cùng nhau cầu chúc những điều tốt đẹp cho năm mới. Đây là thời điểm để mọi người gác lại những muộn phiền của năm cũ, chào đón một năm mới với nhiều hy vọng và niềm vui mới. Do là dịp lễ lớn nên lịch nghỉ Tết Nguyên Đán thường kéo dài từ 7 – 10 ngày để mọi người có thêm nhiều thời gian quây quần bên gia đình của mình.

Tết Nguyên Đán là một trong những ngày lễ lớn theo âm lịch

Tục lệ:

• Dọn dẹp nhà cửa, trang trí nhà cửa, sắm sửa đồ mới: Mọi người trong gia đình cùng nhau dọn dẹp nhà cửa, trang trí nhà cửa với những cành mai, cành đào rực rỡ, sắm sửa quần áo mới để đón chào năm mới.
• Cúng ông bà tổ tiên, đi lễ chùa cầu may mắn: Vào ngày Tết, mọi người thường cúng bái ông bà tổ tiên để tỏ lòng biết ơn và cầu cho ông bà được bình an. Sau đó, họ sẽ đi lễ chùa để cầu may mắn cho bản thân và gia đình trong năm mới.
• Mọi người lì xì cho nhau để mang lại may mắn trong năm mới: Lì xì là phong tục truyền thống trong ngày Tết, thể hiện mong muốn mang lại may mắn cho người nhận. Người lớn thường lì xì cho trẻ em với những lời chúc tốt đẹp.
• Ăn các món ăn truyền thống như bánh chưng, bánh tét, thịt kho tàu,…: Bánh chưng, bánh tét là những món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết. Ngoài ra, mọi người còn ăn các món ăn truyền thống khác như thịt kho tàu, canh măng, giò chả,…
• Tham gia các lễ hội truyền thống như hội xuân, hội làng,…: Các lễ hội truyền thống được tổ chức vào dịp Tết Nguyên Đán là nơi để mọi người vui chơi, giải trí và giao lưu với nhau.

2.2. Giỗ tổ Hùng Vương (Mùng 10 tháng 3)

Ý nghĩa:

Giỗ tổ Hùng Vương là ngày lễ tưởng nhớ công lao dựng nước và giữ nước của các vua Hùng, là dịp để người dân Việt Nam thể hiện lòng yêu nước và tự hào dân tộc. Đây là ngày để chúng ta tri ân những vị vua Hùng đã có công dựng nước và giữ nước, đồng thời nhắc nhở mỗi người về trách nhiệm xây dựng và bảo vệ đất nước.

Tục lệ:

• Lễ hội Giỗ tổ Hùng Vương được tổ chức tại đền Hùng, Phú Thọ: Lễ hội Giỗ tổ Hùng Vương là một trong những lễ hội lớn nhất trong năm, thu hút đông đảo du khách đến tham dự.
• Mọi người đi lễ đền Hùng để tưởng nhớ các vua Hùng: Vào ngày Giỗ tổ Hùng Vương, mọi người từ khắp nơi trên đất nước Việt Nam đều về đền Hùng để dâng hương tưởng nhớ các vua Hùng.
• Tham gia các hoạt động văn hóa, thể thao tại lễ hội: Lễ hội Giỗ tổ Hùng Vương có nhiều hoạt động văn hóa, thể thao sôi nổi như thi hát, thi gói bánh chưng, thi kéo co,…

2.3. Rằm tháng Bảy (Ngày 15 tháng 7)

Ý nghĩa:

Rằm tháng Bảy là ngày lễ Vu Lan Báo hiếu, là dịp để con cháu tưởng nhớ đến ông bà, cha mẹ đã khuất. Đây là ngày để chúng ta thể hiện lòng hiếu thảo và biết ơn đối với những người đã sinh thành và dưỡng dục ta nên người.

Tục lệ:

• Mọi người đi lễ chùa, cúng bái ông bà tổ tiên: Vào ngày Rằm tháng Bảy, mọi người thường đi lễ chùa để cầu siêu cho ông bà tổ tiên đã khuất.
• Thả đèn hoa đăng để cầu siêu cho ông bà tổ tiên: Thả đèn hoa đăng là một trong những tục lệ truyền thống trong ngày Rằm tháng Bảy. Mọi người tin rằng những chiếc đèn hoa đăng sẽ mang theo lời cầu nguyện của họ đến với ông bà tổ tiên đã khuất.
• Ăn chay, làm việc thiện: Vào ngày Rằm tháng Bảy, mọi người thường ăn chay và làm việc thiện để cầu mong cho ông bà tổ tiên được siêu thoát.

2.4. Tết Trung Thu (Rằm tháng 8)

Ý nghĩa:

Tết Trung Thu là ngày lễ dành cho trẻ em, là dịp để trẻ em vui chơi, rước đèn ông sao, phá cỗ. Đây là ngày để trẻ em được vui chơi, giải trí sau một năm học tập vất vả.

Tết Trung Thu

Tục lệ:

• Mọi người mua đèn ông sao, lồng đèn cho trẻ em: Vào dịp Tết Trung Thu, mọi người thường mua đèn ông sao, lồng đèn cho trẻ em để trang trí nhà cửa và để trẻ em đi rước đèn.
• Trẻ em đi rước đèn ông sao, phá cỗ: Tục lệ rước đèn ông sao là một trong những hoạt động chính trong ngày Tết Trung Thu. Trẻ em sẽ đi rước đèn ông sao trên đường phố và hát những bài ca truyền thống. Sau đó, chúng sẽ cùng nhau phá cỗ với những món ăn ngon như bánh trung thu, trái cây,…
• Ăn bánh trung thu, uống trà quế: Bánh trung thu là món ăn không thể thiếu trong ngày Tết Trung Thu. Bánh trung thu thường có nhiều loại nhân khác nhau như nhân đậu xanh, nhân thập cẩm,… Ngoài ra, mọi người còn uống trà quế để thưởng thức cùng với bánh trung thu.

2.5. Tết Hàn Thực (Mùng 3 tháng 3)

Ý nghĩa:

Tết Hàn Thực là ngày tưởng nhớ vua Hùng thứ 6 và công thần Triệu Đà. Đây là ngày để chúng ta tưởng nhớ đến những vị anh hùng đã có công dựng nước và giữ nước.

Tục lệ:

• Mọi người ăn bánh tro, bánh gio: Bánh tro và bánh gio là những món ăn truyền thống trong ngày Tết Hàn Thực. Bánh tro được làm từ lá tro và nếp, bánh gio được làm từ lá dong và nếp.
• Đi lễ chùa, cầu may mắn: Vào ngày Tết Hàn Thực, mọi người thường đi lễ chùa để cầu may mắn cho bản thân và gia đình.

2.6. Tết Nguyên Tiêu (Rằm tháng giêng)

Ý nghĩa:

Rằm tháng Giêng là ngày trăng tròn đầu tiên trong năm, tượng trưng cho sự khởi đầu mới mẻ, may mắn và an khang thịnh vượng. Đây là dịp để mọi người cầu bình an, may mắn cho bản thân và gia đình trong năm mới, đồng thời bày tỏ lòng biết ơn đối với những vị thần linh đã phù hộ cho họ trong năm qua.

Tết Nguyên Tiêu

Tục lệ:

• Dâng hương, cầu bình an tại các đền chùa: Mọi người thường đi lễ chùa vào ngày Rằm tháng Giêng để cầu bình an, may mắn cho bản thân và gia đình.
• Thả đèn hoa đăng: Thả đèn hoa đăng là một trong những tục lệ truyền thống trong ngày Rằm tháng Giêng. Mọi người tin rằng những chiếc đèn hoa đăng sẽ mang theo lời cầu nguyện của họ đến với các vị thần linh.
• Ăn chay, làm việc thiện: Vào ngày Rằm tháng Giêng, nhiều người thường ăn chay và làm việc thiện để cầu mong cho bản thân và gia đình được bình an, may mắn.
• Cúng gia tiên: Mọi người thường cúng gia tiên vào ngày Rằm tháng Giêng để bày tỏ lòng biết ơn đối với những người đã khuất.

2.7. Lễ Tết Đoan Ngọ (Mùng 5 tháng 5)

Ý nghĩa:

Lễ Tết Đoan Ngọ, còn gọi là Tết Đoan Dương, là ngày để mọi người xua đuổi tà ma, bệnh tật và cầu mong sức khỏe cho bản thân và gia đình. Theo truyền thống, vào ngày này, mọi người sẽ ăn các loại trái cây có vị chua như vải, xoài, mận,… để tiêu hóa thức ăn và thanh lọc cơ thể.

Tục lệ:

• Ăn các loại trái cây có vị chua: Mọi người thường ăn các loại trái cây có vị chua như vải, xoài, mận,… vào ngày Tết Đoan Ngọ.
• Uống rượu nếp cẩm: Rượu nếp cẩm là một thức uống truyền thống thường được sử dụng trong ngày Tết Đoan Ngọ. Mọi người tin rằng rượu nếp cẩm có tác dụng xua đuổi tà ma và bệnh tật.
• Tắm lá mùi: Tắm lá mùi là một trong những tục lệ truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ. Mọi người tin rằng tắm lá mùi sẽ giúp thanh lọc cơ thể và xua đuổi tà ma.
• Đeo bùa ngải: Một số người thường đeo bùa ngải vào ngày Tết Đoan Ngọ để cầu mong sức khỏe và may mắn cho bản thân và gia đình.

Trên đây là toàn bộ những thông tin về âm lịch Việt Nam cũng như những ngày lễ lớn, hy vọng qua bài viết này bạn có thể phần nào hiểu thêm về âm lịch cũng như các ngày lễ vẫn còn được lưu giữ đến tận ngày nay.

Có thể bạn quan tâm: Tìm hiểu về lịch và các hệ thống lịch trên thế giới